شناسایی مخاطرات فرآیندی با تکنیک هازوپ HAZOP
بازدیدها: 2636
چرا ارزیابی ریسک به روش هازوپ (HAZOP) در صنعت نفت اهمیت ویژه دارد؟
حوادث فرآیندی در صنایع فرآیندی همچون نفت، گاز و پتروشیمی در مقایسه با حوادث شغلی کمتر به وقوع می پیوندند ولی وقتی این حوادث رخ می دهند پیامدهای بسیار وسیع تری دارند و حتی ممکن است منجر به تعطیلی دائمی آن واحد صنعتی شود همانطوری که برای کارخانه یونیون کارباید در بوپال هند اتفاق افتاد. از بین تکنیک های متعدد ارزیابی ریسک تکنیک هازوپ برای شناسایی مخاطرات فرآیندها توسعه یافته است و انتظار می رود در صورتی که بتوانیم این تکنیک را موثر و کارآمد پیاده کنیم از وقوع حوادث پیشگیری شود لذا در کشور ما وزارت نفت انجام مطالعات هازوپ را به عنوان یک الزام در پروژه های نفت و گاز ابلاغ کرده. شرکت های ملی زیر مجموعه وزارت نفت اعم از شرکت ملی پتروشیمی، شرکت ملی گاز و پخش و پالایش هم انجام این مطالعه را در واحدهای در حال بهره برداری ضروری و الزام آور دانسته اند.
یادگیری تکنیک هازوپ (HAZOP) چه مزایایی دارد؟
اگر شما تکنیک هازوپ را در حد حرفه ای با معیاری که در ادامه خواهم گفت یاد بگیرید فرصت کار در شرکت های مختلفی که اسامی آنها را در زیر آورده ام پیدا می کنید:
1- شرکت های تولیدی
در شرکت هایی زیر مجموعه وزارت نفت اعم از پالایشگاه ها و پتروشیمی ها همواره باید هازوپ انجام و بازنگری شود. این شرکت ها باید افرادی مسلط به این تکنیک داشته باشند. در صورتی که این افراد را نداشته باشند:
1- این مطالعات که توسط شرکت های بیرون سازمانی راهبری و انجام می شود نخواهد توانست تمام مخاطرات را روشن کند.
2- از مزایای این مطالعات در عمل استفاده نخواهد شد و گزارش این مطالعه صرفا در قفسه خاک خواهد خورد.
2- شرکت های مهندسی مشاور
مطالعات هازوپ علی القاعده باید توسط شرکت ثالث انجام شود. معمولا برای صنعت نفت، گاز و پتروشیمی این مطالعات توسط شرکت های مهندسی مشاور انجام می شود.
نظر به اینکه تعداد شرکت های مشاور در این حوزه زیاد نیست ولی پروژه های هازوپ فراوان است همواره نیاز به ایجاد این شرکت ها احساس می شود این شرکت های نوپا هم برای انجام پروژه به کارشناس مسلط نیاز دارد.
3- شرکت های طراحی مهندسی
مطالعات هازوپ باید از مرحله طراحی یک واحد انجام شود لذا واحد ایمنی در یک شرکت طراحی مهندسی بعد از اینکه نقشه های PID واحد آماده شد باید مطالعات هازوپ را انجام دهد.
مطالعه هازوپ مهمترین مطالعه واحد ایمنی در مرحله طراحی فرآیند محسوب می شود.
4- پروژه های آزادکاری (فریلنسری)
همانطوری که عرض کردم نیاز به مطالعه هازوپ مخصوصا در کشور ما بسیار زیاد است و کارشناس و شرکت مهندسی مشاور مسلط به این تکنیک بسیار کم است لذا این فرصتی است هم برای افرادی که دوست دارند به استخدام شرکت های مهندسی دربیاییند و هم فرصتی است برای افرادی که کسب و کار خود را در این زمینه ایجاد کنند.
تعریف هازوپ (HAZOP)
عبارت HAZOP از دو کلمه HAZard & OPerability study به معنای مطالعات عملیاتی و مخاطرات است.
مطالعات HAZOP به مطالعاتی اطلاق می شود که به طور منظم، خطرات و مشکلات موجود، هنگام کار کردن یک سیستم فرآیندی را بررسی می کند.
هدف اصلی این تکنیک کشف سيستماتيک مخاطرات بالقوه عملياتي و مشکلات فرايندي توليد و ارائه راهکارهاي مناسب به منظور ارتقاء سطح ايمني و بهبود وضعيت عملياتي توليد است.
چه اهدافی از مطالعه هازوپ (HAZOP) مورد انتظار صنعت است؟
1- کشف مخاطرات بالقوه عملياتي
o خطر افزایش فشار
o خطر افزایش دما
o خطر لبریز شدن تانک ذخیره
o خطر قطع شدن جریان خنک کننده
2- کشف مشکلات فرايندي توليد
o مانند قطع و کاهش تولید،
o آف اسپک شدن محصول
o از دست رفتن مواد و انرژی و …
دلایل سازمان های برای انجام مطالعه هازوپ (HAZOP)
- برنامه‌ریزی سازمان برای اطمینان بیشتر از ایمنی
- برآورده نمودن الزامات قانونی
- بحرانی بودن سیستم
قبل از اینکه بتوان یک سطح کامل ایمنی برای سیستم تعریف کرد شناسایی خطرات سیستم ضروری است.
تاریخچه هازوپ (HAZOP)
استفاده گسترده از تکنیک هازوپ HAZOP Study به سال 1974 و بعد از فاجعه فیلیکسبرو انگلیس بر می گردد.
از آن پس این مطالعات برای جلوگیری از وقوع خطرات احتمالی در صنایع مختلف به کار گرفته شد.
تفاوت هازوپ (HAZOP) و هازید (HAZID)
از تکنیک هازوپ (HAZOP) برای شناسایی عواملی که می تواند موجب انحراف در شرایط عملیاتی همچون دما، فشار، سطح و دبی شود استفاده می کنیم در واقع می خواهیم با شناسایی این عوامل از بروز نشتی و خروج ماده از ظرف آن جلوگیری کنیم در حالی که وظیفه و عملکرد تکنیک هازید (HAZID) شناسایی عوامل بیرون از فرآیند یا همان عوامل محیطی است که می تواند با آسیب به تجهیز موجب نشتی ماده شود مثل برخورد بیل مکانیکی به خط لوله یا زلزله و سیل و …
مستندات لازم برای مطالعه هازوپ (HAZOP)
- شرح فرآیند،
- نقشه های فرآیندی،
- فلسفه های کنترل و شات دان
- و هر مدرک مرتبط با فرآیند
طرز کار هازوپ (HAZOP)
هازوپ HAZOP يك روش سازمان يافته براي ساختن تـركيبي از
- پارامترها یا متغيرهاي فرايند (مثل جـريان، فـشار، دمـا) و
- كلـمات راهنــما (مانند: نداشتن، بيشتر، كمتر) به منظور توليد انحرافاتي از هدف طراحي يا منظور عملياتي واحد (مانند: جريان نداشته باشيم، فشار كمتر) مي باشد.
در این تکنیک علل موثق و قابل قـبول انحرافات براي هر گره سپس عـواقب اين انحرافات توسط گروه پروژه به بحث گذاشته مي شود، سپس ریسک ارزيابي شده و به همراه دستورات يا پيشنهادها نتایج ارائه می شود.
با یادگیری هازوپ (HAZOP) چه شانس هایی برای شما ایجاد می شود؟
شانس استخدام در شرکت های مهندسی مشاور، شرکت های طراحی مهندسی، شرکت های تولیدی و حتی کار آزاد بدون استخدام در نقش مشاور، مدرس و مجری پروژه های هازوپ
گره بندی یکی از مهم ترین مراحل مطالعه هازوپ (HAZOP) است
روي نقشه هاي لوله کشی و ابزار دقیق (P&ID) سعي مي شود كل واحد به بخش‌هایی كوچك تر و مستقل تفكيك شود و سپس بررسي ها روي هر بخش به صورت جداگانه انجام شود
چگونگی تفکیک نقشه ها به اطلاعات موجود و نتایج دلخواه، بستگی دارد.
تفکیک واحد به گره های عملیاتی در ابتدای مطالعه و توسط رهبر تیم انجام می شود.
توجه داشته باشید که اگر گره بندی درست انجام نشود مطالعه هازوپ می تواند بسیار طولانی و خسته کننده و همراه با مطالعه تکراری برخی پارامترها صورت گیرد و لذا از بازدهی مطالعه به شدت می کاهد.
چه پارامترهای عملیاتی در مطالعه هازوپ (HAZOP) بررسی می شود؟
- هفت پارامتر مورد استفاده در اين روش، جريان، فشار، دما، سطح، فاز، تركيب و عمليات هستند.
- سه پارامتر اول، پارامترهاي اصلي و بسیار پراستفاده هستند، بقية پارامترها نیز در موارد خاص استفاده مي شوند.
کلمات راهنما در مطالعه هازوپ (HAZOP)
كلمات يا عباراتی کوتاه، متشكل از چند كلمه كه از بكاربردن آنها قبل از پارامترها، حالت های مختلف عملکرد در آن گره مجسم شده و امكان انحرافات كمي يا كيفي از ايدة طراحي يا حالت نرمال عمليات بررسی مي شود.
انحراف شرایط عملیاتی در مطالعه هازوپ (HAZOP)
- از تركيب كلمات راهنما و پارامترها، انحراف ها ساخته مي شوند.
- در واقع حالات محتمل دوري از ايدة طراحي يا عمليات نرمال را نشان مي دهند.
- تمامي تركيبات ممكن كلمات راهنما و پارامترها منجر به توليد انحراف هاي معقول نمي شود. براي مثال تركيب كلمة راهنماي NO با پارامتر دما ممكن نيست.
نمونه ای از تدریس تکنیک هازوپ (HAZOP) در بسته تکنیک های ارزیابی ریسک
پنج گام در مطالعه هازوپ (HAZOP)
1- پیدا کردن انحراف پارامترهای فرآیندی
2- پیدا کردن عوامل بروز انحراف ها
3- پیدا کردن پیامدهای انحراف و علت های آن
4- پیدا کردن سیستم های حفاظتی موجود برای جلوگیری از بروز انحراف و علت ها و یا کاهش پیامدها
5- ارائه پیشنهادات جهت کاهش اثرات انحراف و تکمیل سیستم های حفاظتی
تکنیک هازوپ (HAZOP) چگونه در صنعت پیاده سازی می شود؟
این مطالعات طی جلساتی تحت عنوان HAZOP Meeting انجام می شوند.
این جلسات توسط یک راهبر یا لیدر هدایت می شود که معمولا این فرد از کارشناسان با سابقه صنعت است که حتما باید تجربه حضور در چندین مطالعه هازوپ HAZOP Meeting را داشته باشد.
اعضای دیگر این جلسات عبارتند از:
مهندس شیمی، مکانیک، سرپرست تجهیزات، سرپرست تعمیرات.
افراد دیگری هم ممکن است در این جلسات حضور پیدا کنند که این موضوع به نوع واحد صنعتی نیز بستگی دارد.
نرم افزار PHA-PRO برای مطالعه هازوپ (HAZOP)
- محصول شرکت DYADEM
- پر فروش ترين نرم افزار HAZOP در جهان
- انعطاف پذيري
- سهولت استفاده (User Friendly)
- بانک اطلاعاتي غني
- مديريت آسان پروژه
- قابليت مستند کردن ساير روش ها از جمله FMEA، What-If/Checklist، PHA
مطالعه هازوپ (HAZOP) چه زمانی در صنعت انجام می شود؟
- در مرحله طراحی:
- هازوپ HAZOP بعد از به دست آمدن اولین نقشه های P&ID انجام می شود که
این نقشه ها حدودا 4-6 ماه بعد از شروع پروژه به دست می آیند و
گروه HAZOP پس از بررسی جز به جز این نقشه ها عوامل مستعد خطر را پیدا می کنند و
برای آن راهکار هایی ارائه می دهند.
این کار در نهایت به ایجاد تغییراتی در نقشه های P&ID شده و نقشه های جدید تهیه می شوند.
- در مرحله بهره برداری:
- صورت تولید یک نقشه برای یک واحد جدید
- بعد از تغییرات عمده در واحد موجود
مزایا و معایب ارزیابی ریسک با تکنیک هازوپ (HAZOP) چیست؟
مزایای تکنیک هازوپ (HAZOP):
- بر اساس کار تیمی است.
- ساختاری است.
- آن‌را می‌توان بر روی سیستم‌های فعال و طرح‌های پیشنهاد شده اجرا کرد.
- آن‌را در تمام مراحل عمر سیستم می‌توان انجام داد.
- برای سیستم‌های جدید یا تکنولوژی‌های نو موثر است.
معایب تکنیک هازوپ (HAZOP) :
- محدود به دانسته هاي تيم است
- نياز به مديريت قوي دارد
- وقت گير است و در نتيجه نيازمند صبر و حوصله
چگونه از تکنیک هازوپ (HAZOP) برای ساخت آینده شغلی خود استفاده کنیم؟
در حال حاضر در کشور ما به دلیل نیاز زیادی که به مطالعات هازوپ به عنوان مهم ترین مطالعات شناسایی مخاطرات فرآیندی احساس می شود این امکان وجود دارد که شما صرفا با تسلط بر این برای خود موقعیت شغلی مناسب ایجاد کنید. سابقه ای که در پروژه های مختلف به دست خواهید آورد باعث درک عمیق شما از خطرات فرآیندی شده و گزینه مناسب برای شرکت های چند ملیتی خواهید بود.
آنچه در مورد هازوپ (HAZOP) به شما نمی گویند؟
1- معمولا شما به عنوان راهبر در پروژه های هازوپ ایفای نقش می کنید:
نقش اصلی شما این است که خوب گره بندی کنید از کارشناسان شرکت تیم سازی کنید و انگیزه لازم در تیم را برای شناسایی مخاطرات بر اساس سیستم و سئوالاتی که شما طراحی می کنید ایجاد کنید. پس باید اولا فرآیند را خوب بشناسید. ثانیا کارشناسان مجموعه را خوب بشناسید و ثالثا باید بتوانید جلسات هازوپ را خوب مدیریت کنید.
2- کیفیت یک مطالعه هازوپ به کیفیت سئوالات و یافتن علل انحرافات بستگی دارد.
شما صرفا یک تکمیل کننده فرم هازوپ بر اساس گفته های دیگران نیستید شما باید نسبت به علل ایجاد انحرافات دید داشته باشید شما باید بتوانید در مورد اظهار نظر کارشناسان قضاوت فنی کنید به عبارت ساده تر شما باید دید فنی و فرآیندی مناسبی داشته باشید تا جلسه را به سمت ریشه علل انحراف هدایت کنید.
3- نظم دهی به اطلاعات و تدوین آن را به زمان دیگری موکول نکنید.
شما باید علاوه بر مدیریت جلسه ثبت اطلاعات در نرم افزاری چون PHA-PRO را نیز مدیریت کنید هرگز نباید به خودتان وعده تدوین اطلاعات در زمان بعد از جلسه دهید.
4- قبل از جلسه باید گره بندی و مطالعه هازوپ را انجام داده باشید.
زمان جلسه برای گره بندی مناسب نیست این کار باید قبل از جلسه انجام و مورد تایید کارفرما قرار گیرد توصیه می کنم پیش از جلسه حتما خودتان بر اساس گره های ایجاد شده یک مطالعه ولو سطحی از نظر هازوپ انجام دهید.
برای حرفه ای شدن در تکنیک هازوپ (HAZOP) به این نکات توجه کنید!
برای فعالیت در این تکنیک به عنوان راهبر پروژه توصیه می شود:
- بهتر است تحصیلات مهندسی داشته باشد
- بهتر است حداقل 5 سال سابقه کار مرتبط داشته باشد
- در دوره های آموزشی PHA ,What-If ،HAZOP شرکت کرده باشد
- بهتر است دوره راهبری هازوپ را گذرانده باشد
- رهبر تیم باید خود را هم سطح سایر اعضای تیم کند ولی رهبری خود را داشته باشد
برای تسلط بر این روش اول باید موارد زیر را بیاموزید:
- آشنایی با اصول فرآیند و فلسفه حاکم بر آن
- آشنایی با نقشه های فرآیندی PFD وP&ID
- استانداردهای طراحی
چگونه هازوپ (HAZOP) را یاد بگیریم؟
برای فعالیت در این تکنیک به عنوان راهبر پروژه توصیه می شود:
- بهتر است تحصیلات مهندسی داشته باشد
- بهتر است حداقل 5 سال سابقه کار مرتبط داشته باشد
- در دوره های آموزشی PHA ,What-If ،HAZOP شرکت کرده باشد
- بهتر است دوره راهبری هازوپ را گذرانده باشد
- رهبر تیم باید خود را هم سطح سایر اعضای تیم کند ولی رهبری خود را داشته باشد
برای تسلط بر این روش اول باید موارد زیر را بیاموزید:
- آشنایی با اصول فرآیند و فلسفه حاکم بر آن
- آشنایی با نقشه های فرآیندی PFD وP&ID
- استانداردهای طراحی
پیش از ادامه این بحث ...
در ادامه می خواهم مطالب بسیار کاربردی مربوط به ارزیابی ریسک را به صورت مختصر تقدیم شما کنم قبل از اینکه لینک مطلب بعدی را در انتهای این صفحه کلیک کنید لطفا در خود آزمایی زیر خودتان را محک بزنی
خود آزمایی
کدام گزینه از مزایای HAZOP نیست؟
الف. راهی برای بررسی سیستماتیک و کامل یک سیستم، فرآیند یا روش اجرایی ارائه میدهد
ب. شامل یک گروه چند رشته ای است
ج. راه حلها و اقدامات برخورد با خطرات را ایجاد میکند
د. استفاده از کلمات راهنما از طوفان ذهنی جلوگیری میکند
در روش هازوپ به سیستم های مهندسی یا کنترل های دقیق برای جلوگیری از بروز دلایل خطر یا تخفیف نتایج حاصل از انحرافات …..می گوییم.
الف- گره
ب- پارامتر
ج- DEVIATIONS
د- SAFEGURD
خطاهای مربوط به تعیین نقش اپراتور و خطاهای انسان و نقص های فنی سیستم هر کدام در کدام نوع از روش های هازوپ متمرکز هستند؟
الف- هازوپ دستورالعملی-هازوپ فرآیندی
ب- هازوپ فرآیندی-هازوپ دستورالعملی
ج- هازوپ انسانی- هازوپ دستورالعملی
د- هازوپ انسانی- هازوپ فرآیندی
عبارتهای MORE و NO FLOW و PRESSURE در روش هازوپ به ترتیب جزء چه واژه فنی میباشند:
الف -انحراف -کلمه راهنما و پارامتر
ب- کلمه راهنما- انحراف و پارامتر
ج-پارامتر – کلمه راهنما و انحراف
د-در روش هازوپ کاربردی ندارند
کلیدی ترین و ضروری ترین مراحل انجام هازوپ چیست؟
الف- شناسایی دلایل انحراف
ب- پیامد
ج- پیشنهادات
د-گره بندی
تفکیک واحد به گره های عملیاتی در ………… و توسط ………….. انجام می شود؟
الف- خروجی آنالیز- رهبر تیم
ب- خروجی آنالیز- رئیس HSE
ج- ابتدای مطالعه- رهبر تیم
د- ابتدای مطالعه- رئیس HSE
علت تمامی انحرافات احتمالی یا بوجود آمده در یک سیستم چیست؟
الف- خطاهای انسانی
ب- عملکرد نادرست دستگاه ها
ج- وقایع بیرونی و کار کردن در خازج از محدوده طراحی
د- همه موارد
دانش فرایندی به چه بخش هایی تقسیم می شود؟
الف- خواص مواد
ب- خواص شیمیایی مواد
ج-رفتار مربوط به جابجایی مواد
د-همه موارد
مطالب مورد استفاده در این مقاله و تست های فوق از فصل اول بسته آموزشی تکنیک های ارزیابی ریسک انتخاب شده است. در صورت علاقمندی به آموزش کامل روی تصویر زیر کلیک کنید.
مقاله بعدی
نظرتون درباره این مقاله چیه؟ ما رو راهنمایی کنید تا اون رو کامل تر کنیم و نواقصش رو رفع کنیم. توی بخش دیدگاه ها منتظر پیشنهادهای فوق العاده شما هستیم.
دیدگاهتان را بنویسید
برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.